Huiselijke sfeer en veiligheid

Veiligheid en huiselijke sfeer in het verpleeghuis

Ik denk dat iedere zorgmedewerker die in een instelling werkt, streeft naar een veilige omgeving en een huiselijke sfeer. Dat zij veiligheid, huiselijkheid en gezondheid als de basis van hun werk beschouwen. Oma voelt zich echter onveilig in het verpleeghuis. Haar slaapkamer, haar eigen plekje, is niet echt van haar. Deze kamer is toegankelijk voor iedereen omdat oma geen sleutel heeft om hem af te sluiten. Hoewel de kamer wel afgesloten kan worden, hebben de zorgmedewerkers de sleutel. Oma heeft deze sleutel niet. Hoe meer ik hierover nadenk, hoe vreemder ik het vind. Hoe kan oma zich nu thuis voelen?

Verwachtingen

Wanneer je naar een verpleeghuis verhuist, mag je bepaalde verwachtingen hebben over het wonen daar. Elk huis zal op zijn eigen manier invulling geven aan deze verwachtingen, wat betekent dat er zeker verschillen kunnen zijn. Maar welke verwachtingen mag je hebben? Bijvoorbeeld verwachtingen over het ontvangen van professionele zorg. Dit betekent dat er mensen werken die zijn opgeleid om te zorgen voor mensen met dementie en ondersteuning bieden bij de dagelijkse activiteiten, medicatie en gezondheidszorg. Vaak denken we bij een verpleeghuis aan gesloten deuren, maar de verwachtingen omtrent veiligheid veranderen door de nieuwe Wet Zorg en Dwang. Hierdoor zijn er nog steeds veel verpleeghuizen met gesloten voordeuren, maar komen er ook steeds meer verpleeghuizen met open voordeuren.

De beweging ‘Radicale vernieuwing zorg’ droomt van zorg waarin mensen het belangrijkst zijn, en niet de regels, protocollen en gewoonten. Het actieteam ‘ruimte voor dementie’ zet zich in voor (meer) opendeuren bij verpleeghuizen. Naast de veiligheid, wat in elk verpleeghuis een belangrijk onderdeel is van de zorg, is ook aanwezigheid van medische zorg onderdeel van de verwachting.

In elk verpleeghuis is medische zorg dichtbij beschikbaar, denk aan fysiotherapie, maatschappelijk werk, een psycholoog maar ook de specialist ouderen geneeskunde. Deze laatste vervangt de huisarts en is een expert op het gebied van ouderenzorg. Er wordt door deze medische specialisten gewerkt vanuit een multidisciplinaire aanpak samen met de verzorgenden en verpleegkundigen, zodat er aandacht is voor de medische- en de psychosociale aspecten. Maar psychosociaal, wat betekent dat eigenlijk?

Medische en psychosociale aspecten

Het woord ‘psycho’ gaat over emoties, het geheugen en de persoonlijkheid, en hoe een persoon dit zelf beleeft en functioneert. Het woord ‘sociaal’ verwijst naar de sociale omgeving waarin een persoon leeft. Het heeft betrekking op relaties, sociale normen, rollen en interacties. Psychosociaal staat voor de wisselwerking tussen deze psychische processen, zoals gedachten, gevoelens en gedrag, en de sociale contexten, zoals familie, vrienden, werk, cultuur en maatschappij. Het gaat over de invloed van anderen op de beleving en het functioneren van de persoon.

Een voorbeeld: we nemen mijn oma met haar geheugenproblemen en plaatsen haar in een omgeving waar geen rekening wordt gehouden met haar haperende geheugen. Hierdoor wordt oma overvraagd. De manier waarop oma dan reageert, zal worden beïnvloed door haar emoties en persoonlijkheid. Wat er in oma plaatsvindt en wat er in de omgeving plaatsvindt, heeft invloed op elkaar. Door de (sociale) omgeving te laten aansluiten bij oma’s psyche, zal zij veel beter kunnen functioneren.

Invloed psychosociale aspecten op huiselijke sfeer

In de verpleeghuizen is dus aandacht voor de medische en psychosociale aspecten. Op medisch gebied hebben we de meeste verwachtingen in het verpleeghuis wel genoemd: de professionele zorg, de veiligheid en de medische zorg vanuit de multidisciplinaire aanpak. Qua psychosociale aspecten zijn er verwachtingen op het gebied van activiteiten en sociale interactie, op de dagelijkse ondersteuning, de fysieke omgeving en de ruimte voor betrokkenheid van familie en naasten. Wat weer invloed heeft op de huiselijke sfeer die gecreëerd wordt.

De sociale interactie is voor oma nog wel een ding. Ze is in vergelijking tot haar medebewoners op de huiskamer nog niet zo ver in haar dementieproces, waardoor ze bij deze mensen weinig aansluiting vindt. Een gezellig praatje zal niet lukken in haar eigen huiskamer. Gelukkig zien de zorgmedewerkers dit ook en mag oma op een andere huiskamer gaan mee eten, dit komt ten goede van haar beleving van de huiselijke sfeer. De sociale omgeving wordt aangepast aan oma’s psyche, want op deze huiskamer wonen mensen die net als oma behoefte hebben aan het praatje en dit ook nog kunnen voeren. De zorg ondersteunt oma hiermee in haar ADL (de algemene dagelijkse levensverrichtingen). Maaltijden nuttigen is onderdeel van deze ADL, net als de persoonlijke verzorging, haar mobiliteit en het behouden van een goede hygiëne.

Verpleeghuizen zetten zich verder in om de omgeving zoveel mogelijk aan te passen aan de behoeften van mensen met dementie. De meeste mensen kennen het woord loopcircuit wel, of belevingsgerichte gangen. Voor mij gaat het ook over iets simpels als het hebben van je eigen veilige en vertrouwde leefruimte. Ook wel die veilige en huiselijke sfeer waar ik dit blog mee startte.

Huiselijke sfeer, is je thuis voelen?

Want je thuis voelen: hoe doe je dat in een vreemde omgeving als je dementie hebt? Ik weet niet of oma zich al thuis voelt, ik denk dat zij vooral een onveilig gevoel heeft. Oma woonde nog geen week in het verpleeghuis toen ik ging backpacken in Thailand. Ik ben vijf weken weggeweest. Daarna wilde ik het contact met oma oppakken zoals dit altijd is geweest. Maar ik moest wennen. Wennen aan oma’s nieuwe leefomgeving. Aan de gebruiken van de andere bewoners en het personeel, aan de regeltjes, aan de omgeving en vooral ook aan de onrust. Ik als mantelzorger en kleindochter was uit balans gebracht door deze nieuwe omgeving.

Wennen moest ik ook aan de nieuwe versie van mijn oma in deze nieuwe leefomgeving, ik voelde mij niet meer thuis bij oma. Ik zag ook nieuw gedrag bij haar. Sowieso meer frustraties omdat ze haar grip kwijt was. Dit was thuis natuurlijk ook al zo, maar nu zat er iets nieuws bij. En het duurde een paar weken voordat ik erachter was wat dat nieuwe bij oma was.

Typisch handtas gedrag

Het kwartje valt pas bij mij als ik oma het typerende handtasgedrag zie vertonen. Hiermee bedoel ik dat de handtas een object wordt waar spullen in verdwijnen en de tas een gevoel van veiligheid geeft. Voor mensen met dementie biedt zo’n tas houvast, de herinnering aan vroegere gewoontes is vertrouwd. Ook kan het dienen als geheugensteun en oriëntatie, zeker wanneer de telefoon of het adresboekje in de tas zit. Oma stopte enveloppen van kaarten die zij opgestuurd kreeg in haar tas, want daar stond haar nieuwe adres op dat ze maar niet kon onthouden. De tas kan ook troost en afleiding bieden, voor oma zijn dit foto’s en haar breiwerkje en puzzel- of kleurboeken.

Voor het verpleeghuis was oma nooit zo gericht op haar tas. Deze was meestal kwijt. Dat komt omdat oma de gewoonte heeft om veel te wisselen van tas. Vandaag de grijze, morgen de rode, gisteren de zwarte en oh, die blauwe is ook wel leuk! Een gewoonte die ze al haar hele leven heeft, maar onhandig is geworden in combinatie met haar Alzheimer. Vaak wist ze niet meer welke handtas ze in gebruik had, dus haar portemonnee was ook regelmatig kwijt. Maar hiermee is ze gestopt nu ze in het verpleeghuis woont. De handtas wordt ‘veilig’ verstopt in haar kamer tussen de kleding of onderin de kast.

Oma heeft nu een linnen tasje waarin van alles verdwijnt. Haar breiwerk, kleurboek, kleurpotloden, de telefoon, snoepjes, dopjes van lege pakken die ze spaart en natuurlijk de wc-rollen. Haar nieuwste verzameling bestaat uit papieren placemats, dat zijn er drie per dag. Echt alles gaat haar tas in en deze wordt steeds voller. Soms is de tas weer leeg, dan is de inhoud verstopt in haar kamer tussen de kleding en in de laadjes van haar kastje. De tas is voor haar een object geworden dat veiligheid, vertrouwdheid, houvast, oriëntatie en afleiding biedt. Ik zou liever zien dat oma voldoende huiselijke sfeer ervaart en deze elementen daaruit kan halen.

Oma voelt zich niet serieus genomen

Oma is ook heel wantrouwend geworden. Ze geeft aan dat bewoners haar sieraden en kleding dragen, dat ze van haar gestolen worden. Deze verwijten zijn nieuw. Dit gedrag kennen we nog niet van oma. Onze eerste reactie naar oma is dan ook regelmatig: ‘Doe niet zo gek’, ‘Je bent in de war’, ‘Dat is niet van jou’. Tot oma letterlijk tegen mijn moeder zegt dat wij haar niet meer geloven. Oma voelt zich niet meer serieus genomen. Ze voelt zich zelfs door mij niet meer serieus genomen. Ik schrik daarvan en het zet me aan het denken over de psychosociale aspecten.

Als we kijken naar de psyche in deze situatie, is mijn eerste besef dat oma cognitief achteruit is gegaan. Zo’n besef is hard, pijnlijk en verdrietig. Elke keer neem ik weer een stukje meer afscheid van oma, terwijl ze nog gewoon daar voor me staat. Oma’s vermogen om zelf het dagelijks leven te organiseren is verder afgenomen. Oma heeft steeds meer die veiligheid en huiselijke sfeer nodig om te functioneren. Als we kijken naar de sociale omgeving, zijn er in de afgelopen periode ook wel wat dingen voorgevallen die invloed hebben op oma’s gedrag.

Veilige omgeving

Na een ontspannen bezoek met mijn ouders aan mijn zusje en de kinderen, dus voor oma haar kleindochter en achterkleinkinderen, kwam oma niet zo fijn ’thuis’. Oma kwam terug in het verpleeghuis en in haar ‘eigen’ kamer. Daar lag een vrouw te slapen in HAAR bed. Dat is heftig, want haar eigen kamer is haar eigen veilige omgeving. Stel je voor dat je op dit moment jouw slaapkamer inloopt en een totaal vreemd persoon slapend in jouw bed aantreft. Menig mens staat dan gek te kijken, los van alle emoties die dit oproept. Hoe komt zo’n persoon in jouw huis!? In jouw slaapkamer!? In jouw bed!? Zijn je spullen dan wel veilig!? Ben jij dan wel veilig!?

Oma is vier dagen behoorlijk van slag geweest, ze werd onrustig, wantrouwend en beschuldigend naar anderen. Nadat de rust iets terugkeerde, gebeurde er nog zo’n incident. Wanneer oma met haar caregiver na een uitstapje terugkomt op haar slaapkamer, zit er een naakte man op haar bed. De beste man heeft zelf geen idee wat hij doet, hij ruikt naar ontlasting en oma slaat dicht. De caregiver roept de zorgmedewerkers van het verpleeghuis erbij, die de man uit oma’s kamer halen. Oma krijgt te horen dat haar bed zo verschoond wordt. Als ik ’s avonds kom, is dit nog steeds niet gebeurd. Verdrietig word ik ervan.

Weg huiselijke sfeer

Als familie wachten we nog altijd tot het verpleeghuis zorgt voor een tagsysteem op de tussendeur naar de slaapkamers en op oma’s slaapkamerdeur. Hiermee hebben de andere bewoners geen toegang meer tot oma’s slaapkamer en krijgt oma haar privacy terug. We hebben de belofte van het tagsysteem al regelmatig opnieuw aangekaart bij het personeel, bij de contactverzorgende en zelfs bij de teamleider. Maar wij zijn als familie afhankelijk van de manier van communiceren binnen het verpleeghuis. Zo blijkt later dat er wisselingen zijn in het personeel waardoor de communicatie stagneert. Maar ook het NORO-virus gooit roeit in het eten waardoor de afdeling dichtgaat.

Dus helaas, het duurt lang voordat het tagsysteem eindelijk geplaatst zal worden. Te lang. Want oma is opnieuw van slag en ze blijft ook van slag. Het heeft invloed op haar gevoel van veiligheid. Weg is haar huiselijke sfeer. Oma voelt zich niet thuis en zeker niet veilig. En dat is één van de moeilijkste dingen die ik tot nu toe bij haar heb gezien sinds ze dementie heeft.

---

Blog Oma vanNoes

Wat leuk dat je mijn blog gevonden hebt! Ik ben met dit blog gestart om meer bewustzijn rondom het leven met dementie te creëren. Voor mijn oma is het belangrijk om haar zelfstandigheid en regie te kunnen behouden. Sinds oma in het verpleeghuis woont lijkt dit een grotere uitdaging te zijn geworden. Voor oma zelf, maar ook voor ons als betrokken familie. In mijn blogs ga ik in op gebeurtenissen, de bijhorende emoties maar ook wet- en regelgeving. Want hoe is de dementiezorg nu eigenlijk geregeld in Nederland? En waarom doen wij met elkaar wat wij doen? Wil je meer over mij te weten komen? Op deze pagina stel ik mijzelf voor. Meer over mijn redenen om te schrijven en over mijn oma zelf vindt je hier.