Decorumverlies

Decorumverlies

De rem is van oma’s gedrag af, ze heeft last van decorumverlies. Waar wij ons kunnen gedragen volgens onze aangeleerde normen en waarden, handelt oma steeds vaker vanuit haar impulsen. En er gebeurt genoeg om deze impulsen bij oma aan te wakkeren.

Mijn oma woont op haar afdeling in de middelste van de drie huiskamers. In deze huiskamer is het eigenlijk altijd onrustig. De andere bewoners in deze huiskamer bevinden zich in een verder gevorderd stadium van dementie dan oma. Omdat oma geen normaal gesprek kan voeren met hen, vindt ze het moeilijk om aansluiting te vinden. Aan de andere kant kan mijn oma geagiteerd reageren op deze medebewoners, omdat ze niet begrijpt waarom ze zich zo vreemd gedragen of niet ‘gewoon even antwoord geven’.

Prikkels

De medewerkers van de zorg geven aan dat deze huiskamer inderdaad druk en onrustig is door alle prikkels. Dit was al zo voordat oma er kwam wonen. De bewoners reageren heftig op elkaars geluiden en uitspraken. Ze begrijpen elkaar niet. Door de dementie is er een onvermogen om zich verbaal uit te leggen.

Oma kan geïrriteerd raken door herhalend taalgebruik. Er is bijvoorbeeld een bewoonster die voortdurend om een zuster roept. Nadat oma meerdere keren “zuster… zuster… zuster… zuster… zuster” heeft gehoord, reageert ze hierop door na elke “zuster” “broeder” terug te roepen. Dit voegt nog meer prikkels toe aan de huiskamer, wat de rest weer onrustig maakt. Het is een vicieuze cirkel die mijn oma geen goed doet.

Bij mensen met dementie ontstaat onaangepast gedrag. Dit gedrag ontstaat als reactie op aanwezige prikkels en komt ook voort uit de eigen impulsen en behoeften. Een prikkel is alles wat je ‘prikkelt’, oftewel alles wat je hoort, ruikt of ziet. Maar ook een gevoel of gedachte kan een prikkel zijn. Prikkels hebben invloed op onze behoeften en impulsen.

Bij mensen met dementie komen deze eigen behoeften en impulsiviteit op de voorgrond te staan. De rem gaat eraf. Zo kunnen mensen met dementie niet meer (goed) inschatten of hun eigen gedrag passend is voor de situatie waarin zij zich bevinden, of passend is voor de plek waar zij op dat moment zijn. Onaangepast gedrag is gedrag wat niet past bij de omgeving.

Oma die slaat?

Ik zal een aantal voorbeelden geven die laten zien wat decorumverlies betekent bij mijn oma. Zo kregen we als familie te horen dat oma iemand had geslagen. Ik dacht echt: “Huh, mijn oma? Mijn oma is echt de liefste mens die er is, dat kan niet!” Ik kan me echt geen enkele situatie voorstellen waarin oma geweld heeft gebruikt in haar leven. Dus ik vond het maar een vreemde bedoeling dat mijn oma iemand geslagen zou hebben.

Oma zelf had er, vergelijkbaar met meneer Rutte, ‘geen actieve herinnering aan’. Maar omdat oma dementie heeft, is dat natuurlijk heel verklaarbaar. Pas anderhalve week na het ‘incident’, toen ik in gesprek was met een zorgmedewerker die erbij was geweest, begreep ik wat er was gebeurd. Een medebewoonster had haar broek laten zakken in de huiskamer. Mijn oma zag blote billen en gaf daar een pets op.

Tja, mijn oma kennende vind ik dat geen vreemd gedrag, ik snap haar wel. In deze situatie gebeuren echter veel dingen tegelijk. De bewoner die zijn broek laat zakken begrijpt niet meer dat dit gedrag niet kan in een ‘openbare ruimte’.

In de blote kont staan is niet passend bij de norm, dus is er ook bij deze bewoner sprake van decorumverlies. Aan de andere kant, wie bepaalt de norm? Deze bewoner is ‘gewoon thuis’, en in de privacy van onze eigen omgeving zouden we in onze blote kont moeten kunnen lopen als we daar zin in hebben, toch? Maar mijn oma herkent de ruimte niet als thuis. Ze denkt dat ze op de dagopvang is, en op de dagopvang horen geen blote billen.

En oma die schopt..

Dus de pets op de billen geven is gedrag wat ik bij mijn oma vind passen. Niet omdat ze altijd iedereen op de billen sloeg, maar wel omdat het haar manier van een grapje of omgaan met een gekke situatie kon zijn. Als mijn opa thuis zat te slapen in zijn stoel kon ze hem ook een zachte schop tegen z’n voet of een kneep in zijn arm geven, met daarna de mededeling: “Slapen doe je in je bed”.

Als oma nu door de gangen van het verpleeghuis loopt schopt ze tegen de voeten van bewoners aan die in stoelen zitten te slapen. Alleen haar rem is eraf, dus zijn haar schoppen niet meer subtiel en zeker niet zachtjes. Wanneer oma nu een schop uitdeelt, dan schrik ik daarvan. Oma begrijpt niet meer dat ze dit niet mag en kan doen. Ze wordt geprikkeld door wat ze ziet en dit roept een impuls bij haar op die haar gedrag beïnvloedt. Ook oma heeft last van decorumverlies.

Decorumverlies betekent dat een persoon niet altijd meer weet wat gepast gedrag is in de omgang met anderen. Dus deelt oma een pets uit op een blote kont, want die blote kont hoort daar niet. En ze schopt slapende bewoners, want die horen in hun bed te slapen en niet in stoelen in de gang.

Is decorumverlies te corrigeren?

Als ik naast haar loop terwijl ze schoppen uitdeelt, zeg ik er altijd wat van. Dat zorgt voor een bijzondere communicatie tussen haar en mij, want sinds wanneer corrigeer ik eigenlijk mijn oma? Wanneer zijn deze rollen tussen ons omgedraaid? Ik wil die rol helemaal niet, maar alleen kleindochter ben ik al een tijdje niet meer.

Ik weet ook niet of oma corrigeren de goede manier is, daarmee heb ik het idee dat ik haar op haar tekortkomingen wijs. Daarbij ontstaat dit gedrag door veranderingen in haar hersenen waar oma zelf geen invloed op heeft. Aan de andere kant wil ik niet toelaten dat oma ongeremd andere bewoners schopt. Meestal zie ik dit gedrag bij oma wel aankomen, dan probeer ik het te voorkomen door in de weg te gaan lopen. Maar het beste is denk ik afleiding. De aandacht van oma verplaatsen, van de slapende bewoners in de gang, naar mij en het gesprek wat we samen voeren.

Situaties met niet passend gedrag

Toch zullen we nog vaak situaties meemaken waarin oma niet passend gedrag gaat laten zien. Oma geniet erg van onze uitstapjes, zoals terrasbezoeken, winkelen en samen buiten zijn in de zon. Maar zelfs in dit soort situaties komen steeds vaker reacties van oma waarbij ik mij ongemakkelijk voel. Een van de situaties die ik niet snel zal vergeten, is het laatste bezoek aan de sauna met oma en mijn moeder. Terwijl we in de jacuzzi zaten, liep er op ooghoogte een naakte man voorbij, waarop oma impulsief opmerkte dat “zijn fluit wel als een mooi bloemvaasje kon dienen als die omhoog stond”.

Dit is een grapje dat ergens de echte oma laat zien, wie zij was als mens zonder dementie. Ze kon met haar humor de grenzen opzoeken, maar ging er eigenlijk nooit overheen. Door de dementie is haar gevoel voor grenzen veranderd, verdwenen misschien wel. Ik heb mij echt rot geschaamd daar in die jacuzzi. Oma had er de grootste lol om. Afgezien van de opmerking over de mannelijke fluit, vond ze vooral mijn reactie erg vermakelijk. Gelukkig kon zij wel erom lachen.

Omgaan met decorumverlies

Oma kan ook naar mijn idee vanuit het niets heel boos worden in een restaurant of op het terras. Dit gebeurt bijvoorbeeld als een (grote) groep mensen het gezellig heeft en hard moet lachen. Deze prikkel werkt voor haar erg storend en afleidend. De boosheid bij oma komt er op zo’n manier uit dat ze duidelijk laat merken dat ze vindt dat deze mensen veel te veel lawaai maken, wat ze dan echt belachelijk vindt. Ik ervaar de situatie anders, ik zie mensen die plezier hebben en sluit me daarvan af. Maar oma kan dat niet meer.

Hoewel ik liever plekken met grote groepen mensen vermijd wanneer ik met haar ben, zoeken we toch regelmatig het terras op. De oplossing bij decorumverlies is niet het vermijden van situaties. De oplossing is om begripvol en liefdevol het ongewenste gedrag te temperen bij de persoon met dementie. En de oplossing is ook uitleggen aan buitenstaanders wat dementie inhoudt. Om begrip te kweken en hen te laten begrijpen waar dit gedrag vandaan komt.

Op het platform van Alzheimer Nederland zijn tips en informatie te vinden over de omgang met ongeremd gedrag. Hoe gaan jullie om met decorumverlies?

---

Blog Oma vanNoes

Wat leuk dat je mijn blog gevonden hebt! Ik ben met dit blog gestart om meer bewustzijn rondom het leven met dementie te creëren. Voor mijn oma is het belangrijk om haar zelfstandigheid en regie te kunnen behouden. Sinds oma in het verpleeghuis woont lijkt dit een grotere uitdaging te zijn geworden. Voor oma zelf, maar ook voor ons als betrokken familie.

In mijn blogs ga ik in op gebeurtenissen, de bijhorende emoties maar ook wet- en regelgeving. Want hoe is de dementiezorg nu eigenlijk geregeld in Nederland? En waarom doen wij met elkaar wat wij doen?
Wil je meer over mij te weten komen? Op deze pagina stel ik mijzelf voor. Meer over mijn redenen om te schrijven en over mijn oma zelf vindt je hier. Mijn eerste blog artikel ging over het ‘inhuizen‘ van oma en er zullen er nog velen volgen!